Ella ei  bein  la  pli renomada  e quei  lunsch  entuorn muort la processiun dils  affons.  Ils  16  d’uost  ei sogn Roc.  Pli baul vegnev’ei festivau la fia­sta culla curdava ed  aschia capitav‘ ei bein  savens,  che  la  fiasta  curdava  ensemen  cun  quella  da Nossadunna  d’uost  che  vegneva  e  vegn  aunc  oz  festivada en claustra a Mustér.  Pils da Segnas fuva quei bein in di  da dubla fiasta,  denton  tgei  che quei  leva  dir  san  mo  las masseras ra­quintar.  Oz vegn  la  fiasta  stuschada sin ina  dumengia, per ordinari sin quella il pli datier als 16 d’uost.  Il  punct principal dalla  perdanonza  ei  naturalmein  la messa, festivada d’in augsegner d’ordlunder. La fiasta ent­scheiva cun la messa dalla sonda sera,  fatga plitost mo per las  cuschinieras e cuschiniers che han da preparar il gentar da  fiasta. L’auter di, per ordinari allas 10.00  uras ei la messa solemna  da fiasta cun in preide di predicatur je­ster.  Cunquei ch’ei dat  bia fluras da quei  temps ein il  vitg ed en  special la baselgia ornai  cun da tuttas colurs fluras.  Buc d’emblidar ei  il chor baselgia  ch  ‚ embelescha  la fiasta cun la  messa cantada.  Finius il survetsch divin e finida  la  politica  avon  baselgia dat  ei finalmein il gustus gentar da perda­nonza, pli baul dev’ei per ordinari in detg barsau.  Tuts che laian gustar,  deno ils buobs e las  buobas che sepeinan  per far la  processiun ch’entscheiva da mesa  las duas. Cargai  cun buis  e  pistola  da  stapuns,  cun  bandieras  ed in schumber,  che ei deplorablamein buca d’anflar mintg’onn, van els sin Crestas ed  entscheivan  da  leu  la  processiun.  Suenter il re­tuorn dalla processiun,  tenida en  honur da  sogn  Roc  e sogn Bistgaun sco engraziament dil salvament dalla muria, vegn ei aunc fatg ina cuorta devo­ziun entras il  caplon.  Cun ina buna marenda va il di da perdanonza alla fin.

 

La processiun da sogn Roc

Entochen oz haiel aunc buca anflau in liug che ha ina semeglionta proces­siun sco ils da Segnas per la fiasta da sogn Roc[1]. Igl original ei che questa processiun ei adina vegnida fatga dad affons e mai da persunas carschidas, quei vul dir, bein ha ei era dunnauns che prendan part alla processiun, mo ils affons giogan la rolla principala. Talas processiuns era uistadas el 17avel tschentaner: cunzun affons duevan ver dapli forza enten urar e fra processiun.

Dils onns 1860/70 vein nus ina fontauna che raquenta a nus davart la processiun da sogn Roc. Cunquei ch‘ ei ha dau paucas midadas dapi lu se­lubeschel dad indicar quellas mintgamai en paratesas [ ].

La fiasta da sogn Roc a Segnas croda sils 16. d‘ uost. [Oz vegn la fiasta stuschada sin ina dumengia.] Per ordinari fa ei quei di bial‘ aura.da quei selegran oravontut ils affons. Gia dis e dis avon han els pinau lur bandieras e lur „cargadavos“ [carabiners da militar] per far la processiun cun tutta pumpa e parada. Finalmein ei quei grond di arrivaus. Ils affons ein arrivai oz bia pli baul ch‘ antruras. Strusch siult van els sin Crestas e miran sche­bein il plevon de s. Gions vegnir. [Oz ei quei buca pli il cass. Per ordinari envida il caplon in confessur jester.] Els han cattau ad‘ agur el bandunond Buretsch e fagend bunamein de cuorer per pag, seglian ei cul caluster sin clutger e tuccan ch‘ ils battagls paran de seglir sul tetg baselgia oragiu. Duront il tuchiez va il caplon encunter e cumpogna il plevon de s. Gions en baselgia. Ils cantadurs segruppeschan suenter els dus a cantond. [Interessanta ei la menziun da cantadurs cunquei ch‘ il chor baselgia vegn fundaus pér 1917. Denton savein nus d‘ ina fontauna pli tardiva[2] ch‘ ei deva mint­gamai 3 tochen 4 cantadurs, enqualga era 5 che cantavan en baselgia, il bia denton senza pli bia exececis.] Dentoon ei tut Segnas en caplutta [baselgia] ed il plevon fa priedi suenter messa cantada. Suenter messa va il plevon im­mediat engiu, accumpignaus dal caplon entochen giudem vitg. [Scadin fi­deivels che ha parets a Segnas, sco era il confessur jester, il plevon da Mustér ed auters augsegners dalla regiun vegnan envidai al gentar da per­danonza.]

Ils da Segnas encuntercomi han oz gentar da perdanonza e pigl entir vitg entuorn freda ei de suppa de fava e de carn de vanaun, ch‘ ei tut fa sbaba…

Suenter il bien gentar da peranonza, seriman ils affons sin Crestas. [Dapi 1985 allas 13.30 uras, avon mintgamai allas 13.00 uras] Ilcapitani ed ils schumbraders ein ils emprems. Il capitani (il bia il pli robust buob de Segnas) [per ordinari fan buobs dalla tschunavla classa capitani] metta giu la pèra ina suenter l‘ autra, bein e sco ei auda. Ordavon ils schumbraders [oz san ins tschintschar da cletg sch‘ ins survegn silmeins in!], suenter ils pli pi­gns che portan scalins [vegnan oz per naven dalla viseta en baselgia vitier] e lu ils bandierols ed il davos ils portafisis (il bia cargadavon). Sil clar e recent camond dil capitani serendan ils affons el vitg, en stupent uorden de proces­siun. Il caluster entscheiva a tuccar, siets-buis [pistolas da stapuns] schluppe­gian e rebattan e tut fa solemna impressiun de fiasta. La cumpignia de buobs serenda en baselgia. [Dapi 1988 vesan ins era buobas che portan buis]. Cheu ein era las buobas e mattauns pinadas, depli ein aunc dus buobs in tec pli gronds cheu in porta il cafanun de sogn Roc[3] e l‘ auter la crusch. [En quei punct ha ei dau entginas midadas. Las buobas entscheivan la proces­siun era sin Crestas, ensemen culs buobs. Las mattauns vegnan aunc ac­cumpignadas da dunnauns maridadas. Per ordinari spetgan ellas avon ba­selgia. Ei vegn tuccau pér cu la processiun banduna la baselgia entochen ch‘ ella ei a Peisel. Oz tucca il zenn da s. Lucia.] Uss entscheivan las mattauns a cantar la canzun de s. Roc. Quella raquenta la s. veta de s. Roc. [Per buca schar ir a piarder il text e la melodia da quella canzun che vegn buca pli can­tada lessel buca tralaschar da nudar quella cheu sut:][4]

 

Canzun da sogn Roc

Vein nus buca raschun
De far savens menziun,
Mai schar ord la memoria
In schi grond sogn patrun,
Prius si per devoziun,
Per si‘ honur e gloria?

Sogn Roc vegn el numnaus,
El ei pertut ludaus
In grond sogn tuttavia,
Ch‘ ei gia dals perdavons
Prius si avon biars onns
El temps della muria.

Per siu laud gratular
Lein nus er oz cantar
La sia sontga veta,
Sco nus vegn declarau
El cudisch bein numnau
Della legenda scretta.

Ei staus siu origin
D‘ in liug ca ton vischin,
Che vegn numnaus la Fronstcha,
Da niebels perdavons,
Vivi lur dis ed onns
Endretg en fatgs e tschontscha.

Cuort temps ei pauc passaus
Ch‘ el ei vegnius privaus
De siu car bab e mumma
El fa l‘ empermischun
Ded ir per devoziun
En il marcau de Roma.

La rauba ch‘ el ha giu
Als paupers ha‘ l partgiu,
Dat vi siu vischinadi
De pauper pelegrin,
Schend nuotzun a negin,
Semett‘ el sin viadi.

Endira fom e seit,
Suffrescha cauld e freid,
Pitescha la travaglia,
Endira bein bugen
Dieus vegn a siu survient
En tschiel a dar pagaglia.

Cur ch‘ el ha pei tschentau
A Rom‘ en il marcau,
Cheu fuva la muria.
Ded els ha‘ l priu puccau
E bein biars medegau
De quella malatia.

Passaus ei plinavon
En in marcau zun grond,
Senumna Piacenza.
Cheu va‘ l en il spital
Ed anfl‘ in diember tal
De quella pestilenza.

L‘ ha gronda compassiun,
Tier Diu fa oraziun,
Ch‘ el sei ton buntadeivels
De dar la sanadad
Entras sia buontad,
Sch‘ ei sei agli plascheivel.

Finida l‘ oraziun,
Ha‘ l dau benedicziun
Sur quels ch‘ ein en preschientscha
El ha tuts medegau
E quels bein exortau
De viver en sabientscha.

 

Questa canzun ei gia vegnida cantada 1796. Ella ei d‘ anflar per l‘ emprema gada ell‘ sia­tavla ediziun dalla Consolaziun dell‘ Olma devoziusa[5]

Ils zenns resunan danovamein, era ils siets buca meins, schumbraders e mattauns laian ora cups, marcond bein ed exact tact e tantuté. Sin finiastras e per liung della via, schaumnas de glieud che miran e teidlan. …

Ed ussa semova la biala pèra de s. Roc da Segnas vi Peisel, da leugiu e vi d‘ Acletta, da Cuoz neuvi a Buretsch, e puspei anavos a Segnas. Cura che la pa­rada de processiun s‘ avischinescha ad Acletta, cuoran dus buobs ordavon atuccar leu d‘ ensemen. [Ei dat oz inaregla tgi che astga ir a tuccar, numna­damein ils porta-baionettas che fuorman la cua dalla parada. Enstagl dad ir la via liunga prendan els il trutg ed arrivan aschia ad uras ad Acletta per tuccar. Ad Acletta vegn tuccau d‘ ensemen.] Atras la quietad d‘ Acletta vegn ei dau da camifò sil schumber, ch‘ ei rebatta atras finadina streglia, e las mattauns contan ch‘ ins auda entochen giun calustra e vi s. Gada. [Entrond e sortend mintgamai dil vitg, seigi quei Segnas, Peisel, Acletta ni Cuoz vegn mintgamai dau sin schumber ed ils affons cun scalins han da sclainar.]

Entrai en baselgia, engrazian els a Maria Immaculata, ch‘ ella ha gidau a sias uras da far tschessar la muria nera. [Quei succeda cun 3 tochen 4 canzuns da Nossadunna cantadas ord igl Alleluja ni la Cecilia, il cudisch ch‘ ins ha pre­feriu entochen 1988 per quella processiun.] Suenter de quei camonda il capi­tani de turnar a tuccar ils zenns obedeschan e la parada sbucca ord caplutta. E sut il bi tuchiez de Nossadunna d‘ Acletta arriva la processiun dils buobs a Cuoz. Leu beneventa il zennet de s. Giachen la parada cun tutta creanza e carinadad. A s. Giachen han las mattauns persulas la honur d‘ entrar en caplutta ch‘ ei aschi pignetta che gnanc lezzas tuttas han plaz. Ils buobs stattan avon quella en posiziun fixa de parada, ferton che buobas e matauns undreschan il grond sogn dils anteriurs pelegrins da Compostella, cantond sia liunga canzun de laud ed engraziament.[Era il cafanun, il schumbrader ed ils affons cun scalins serendan en caplutta. Per ordinari ha era enzatgi dalla parada plaz. era a Cuoz vegn cantau canzuns da Nossadunna.]

Fatga quela devziun, ha ei num caminar da Segnas si, per aunc vegnir ad uras a viaspras ed a marenda bein meritada.

Turnai el vitg sco ei eran i anô, [da quei temps deva ei aunc negina via den­ter Buretsch e Segnas ed ins turnava per la Via da Bara, pia sur Glaretsch anavos, oz van ins sur Buretsch anavos a Segnas] vegn ei puspei tuccau d‘ ensemen e lu cantau las viaspras.

Tiel „Magnificat“ aulzan tut ils de parada lur buis e lur bandieras per salvia ed honur a Nossadunna.[Suenter che las viaspras ein vegnidas dismessas suenter il secund Concil vatican ha ei era midau la devoziun suenter la pro­cessiun. Cura ch‘ ils affons e las dunnauns arrivan vegn cantau la litania lauretana latina. Silsuenter suonda il „Tantum ergo“, dapi 1988 per ro­montsch e la benedicziun finala.] Suenter quellas viaspras solemnas, va la parada danovamein si Crestas [quei ei oz buca pli il cass], nua ch‘ il capitani relai quella en tut uorden e slonsch. Mo avon ch‘ ir in ord l‘ auter, da­monda el aunc: „Lein far giugs suenter marenda?“ E l‘ entira cumpignia rispunda: „Gie, gie safermust, gie!“ [Aunc oz fan ils affons da pigliar suenter la devoziun. Ins auda els a sittond per las streglias entuorn. Per ils auters dat ei marenda!]

 

Il medem document tradescha aunc auters fatgs interessants:

Pli da vegl mavien ils da Segnas tochen giu s. Gions e cumpignavien si la processiun dils da Vitg entochensi Segnas. da gliez temps purtavien ils buobs sulettamein bandieras e cafanuns, las buis seigien vegnidas pér pli tard, denton gia el 18avel tschentaner. Ei vegn raquintau che quei erien buis ch‘ ils mercenaris vevein priu cun els turnond ord Frontscha.

Gia da lezs temps stuevan ils da Segnas empristar las buis dils da Mustér. Oz survegnan els ellas dalla cumpignia da mats dalla vischnaunca.

Remarca 2015: La processiun da s. Roc vegn oz fatga la 4. dumengia d’ uost. Ella meina da Segnas a Cuoz ed anavos sil plaz scola nua ch’ei suonda la benedicziun e silsuenetr in peritiv cun gentar, organisaus dall‘ Uniun da giuventetgna Segnas/Acletta.

 

[1] L‘ Uniun svizra da sogn Bistgaun e sogn Roc che consista era ord historiografs che han studegiau la rolla da quels dus sogns en nossa tiara, confirmeschan quella constataziun!

[2] Invitaziun alla fiasta giubilara 50 onns Chor Baselgia Segnas, 1967 p. 1

[3] in cafanun da sogn Roc ha ualti carteivel buca existiu a Segnas. Il cafanun porta in maletg da sogn Bistgaun!

[4] FPsG, 1961 nr. 11 p. 37s cun atgnas adattaziuns

[5] Consolaziun dell‘ Olma devoziusa, Ochsner Nossadunaun 1941, p. XVIII