Ressumaziun da 100 onns protocols fatga da Gion Tenner, Segnas

 

1898    Igl avrel inoltreschan 138 possessurs da biestga ina iniziativa alla suprastonza communala da Mustér cun l’intenziun da fundar ina assicuranza da biestga. Ils 11 d’avrel ha liug ina radunonza en casa da scola a Cons cun 128 dils suttascribents e la suprastonza communala. Cun 110 encunter 18 vuschs sa la societad seconstituir. [Interessant ei il fatg ch’ei drova duas tirazas dallas vuschs per igl absolut pli. Plinavon muossa il grond diember da presents l’impurtonza che l’agricultura veva da gliez temps per nossa vischnaunca.]

Gest suenter seconstituescha la societad d’assicuranza de biestga armentiva della Vischnaunca de Mustèr. Per igl emprem bienni (dils 1 da matg 1898 entochen ils 15 da december 1899) vegnan elegi: Joseph Anton Monn, s. Gions [president communal]; Joseph Condrau, actuar e vicepresident; frars Gadola de Christoff, cassier; Joseph Sialm, Segnas e Johann Anton Hosang, Claustra sco schazegiaders; Riedi V., Segnas ed Alois Berther, Disla sco suppleants; prof. Carigiet , [mistral] S. Disch ed [actuar] S. Huonder sco revisurs da quen. Plinavon ein vegni elegi pils 6 differents Vischinadis [Mustér dumbrava gia lu denton dapli vischinadis!]: per Disla: gerau Simonett, Cavardiras: Sep Antoni Monn, per Mumpé Medel: Nicolaus Jacometh, per Mumpé Tujetsch: Joseph Berther, per Segnas: frars Durschei, per Acletta/ Funs/Clavanief:  Sth [Statthalter] Placi Genelin. Ils statuts eran gia vegni elaborai avon en duas sedutas ed ein vegni acceptai. Entschatta dalla schazegiada era ils 1 da matg, entrada en vigur dalla segirada ils 16 da matg.

 

Ils 24 d’avrel succeda la seramentaziun dils elegi.

Serament pils suprastonts della societad d’assicuranza de Mustér(…) Vus – sco elegi suprastonts ne schazegiaders della societad d’assicuranza de biestga della Vca de Mustér vegnis ad engirar tier il Tutpussent e tutsavent Diu, che Vus leies ademplir tuttas obligaziuns de Vies Uffeci ella societad d’assicuranza de biestga, suenter Vies meglier saver e poder ed observar tuts statuts de quella lescha nunpartischontamein, senza risguard sin amizezia ne disamizezia, ne sin interess ne schengetgs.

Ils seramentai rispundan:

Tut quei ch’ei a mi legiu avon ed jeu hai bein capiu, empermettel jeu de vegnir suenter e salvar cun ils fatgs, tuttas caussas de buna fei e senza malart, aschia pilver mi gidi Dieus, la S. Trinitat, Nossa Duña e tuts ils Sogns rogien per nus. Amen!

Plinavon vegn concludiu che mo vadials che han giu ils 15 da matg 4 meins ni ein pli vegls vegnan pri si el schazetg. Era stoppien ils vadials vegnir mess sut pastur per impedir disgrazias. Las alps vegnan messas sut survigilonza: Nalps da Mumpé Tujetsch, Magriel da Segnas, Run e Lumpegna dad Acletta, Pazzola da Mumpé Medel, Cristallina da Vitg, Russein da Cavardiras e Cavrein da Disla. Il responsabel dil liug survigilescha quellas alps. Plinavon duei la suprastonza instruir ils pasturs co els hagien da secuntener en cass da disgrazia. Il representant dil liug survigilescha era las vaccas ed ils vadials da casa.

 

Ils 1 da matg vegn fixau che mugias ni auters schetgs dueigien vegnir schazegiai 30 – 40 frs. Sut il prezi da genetscha. Ils schazegiaders dueigien dumandar il proprietari davart siu pareri dil schazetg. Plinavon han els da far attents il proprietari cura che la segirada entra en vigur e ch’el stoppi annunziar armauls che vegnan malsauns avon ils 16 da matg. Armauls che vegnan cargai sin alps jastras ston vegnir annunziai alla suprastonza.

 

Ils 19 da matg decida la radunonza da suprastonza da buca acceptar animals malsauns ella segirada. Tals animals san pér vegnir pri si suenter ch’il veterirai ha dau il consentiment ch’ils animals seigien puspei sauns.

 

Ils 19 da zercladur ha la radunonza da sligiar e precisar art. 23 dils statuts che reglescha la segirada davart animals indigens e jasters. Plinavon vegn fatg attent ch’igl animal stoppi vegnir canaus tier ina disgrazia per saver guder la carn.

Ins decida da sclauder animals che vegnan cargai a Maighels, Curnera e Lavaz dalla segirada cunquei che las spesas da survigilonza ein memia grondas. La premia stoppi denton vegnir pagada tuttina.

 

Ils 10 da fenadur vegn decidiu da schar segirar armauls che han la zoppina, san denton buca vegnir vendi ord vischnaunca. [Ei era scumnadau da vender ni exportar animals malsauns].

 

Ils 7 d’uost menziun d’animals infectai [cun la zoppina] per las alps entuorn.

 

Taurs da raz, aschia la radunonza dils 13 da november, dueien muort meins valeta buca vegnir schazegiai sch’els han gia surviu. Era las spesas da verterinari dueigien vegnir surpridas dall’assicuranza.

 

In actuar duei esser presents tier ils schazetgs (20 da november). Plinavon duei mintga animal haver in num per levgiar la controlla.

 

Rendaquen dils 10 da december: tital schazetg da 46 armauls piras ella valeta da 9’585 frs. Da quei vegn indemnisau 7‘668 frs. Dils 46 aramusl pairs ein stai: 15 vaccas, 3 taurs, 4 mugias-genetschas, 3 mutgs, 13 vadials-stiarlas, 8 vadials-vadialas. Da quei diember ein daventai unfrendas dalla zoppina: 10 vaccas, 3 taurs, 2 mugias, 3 vadials, 4 vadialas e 2 stiarls, pia ensemen 24 tocs.

La societad consista ord 143 commembers cun total 1086 armauls segirai cun la summa da 90’615 frs.

 

1899    Ils 17 da december 1898 ein 832 armauls segirai.

 

1905    Ils 14 d’avrel survegnan ils schazegiader las ordras da controllar meglier ils nuegls suenter animals cumprai neutier. Animals san mo entrar ell’assicuranza sch’els ein sauns. Animals ch’ein purtai el cudisch da schazetg ston vegnir pagai. Decisiv ei la fiera da Tujetsch [31 da matg].

 

Ils 30 da matg conceda la suprastonza in credit da 170 frs. Per cumprar fildirom e petgas fier da far seiv en loghens prigulus.

 

Ils 14 da december: piars 43 armauls. In castitg per signur Hess vegn annulaus. El era vegnius castigiaus per buca haver surpriu avon dus onns il presidi dall’assicuranza. La vischnaunca duei buca schar cargar dapli che 150 tocs sin l’alp cumina, quei che seigi da donn per la societad.

 

1906    Ils 22 d’avrel vegn fatg attents sin ina decisun dalla regenza che vaccas sur 15 onns astgien buca vegnir schazegiadas.

 

Ils 8 da fenadur vegn decidiu da sclauder vadials schliats dalla segirada cunquei ch’ei era vegniu cargau tals animals sin l’Alp Magriel. La suporastonza veva tema ch’ils vadials vegnien buca a surviver la stad.

 

Neiv! Las alps ston vegnir descargadas ils 13 da fenadur.

Ord il medem protocol dils 15 da fenadur: Vadi taur de actuar Huonder (schazetg 27 mgr [marenghins] ei mal en uorden. Essend schazetg extraordinari, era quitau extraordinari. Visar.

Las alps ein puspei vegnidas cargadas treis dis pli tard.

 

Ils 4 da november tegn la suprastonza ina radunonza: a Gion Berther duei vegnir pagau 2 frs. per animal per mazzar. Pils dus onns vargai vegn dau 20 frs.

 

Ils 10 da december, radunonza generala: Bistgaun Andriuet sa buca extrar voluntariamein dalla societad. La segirada ei obligatoria. Ils proprietaris ein responsabels per satrar animals carpai.

Schazetg total dils 1432 animals: 541’180 frs.

Plinavon vegn fatg suandontas remarcas per l’Alp Magriel: ins dueigi buca pertgirar memia a mantun, uca cargar memia baul e buca duvrar gheislas. Ils tiers duegien luvrar sezs, ils pasturs dueigien buca catschar els.

 

1909    Tractanda 6 dils 12 da december: la suprastonza legia avon ils cass co animals ein carpai per saver emprender ord l’experientscha.

 

1910    Animals da Nalps duegien vegnir zavrai dalla Val [da Segnas/Cuoz] si e buca sillla punt.

La radunonza generala dils 11 da december rapporta ch’ils purs han piars 54 animals.

 

La radunonza generala decida da schar virolar tut ils animals che vegnan cargai a Nalps de Grass, sco era quels da Mumpé Medel cunquei ch’igl ei vegniu constatau leu malsognas. Piars quei onn 38 tocs.

 

1913    Ella radunonza dils 7 da december miran ils purs anavos sin ina schliata stad cun bia malaura. Quei ha era giu per consequenza che biars animals ein i alla malura (59 tocs). Savens ha la carn buca saviu vegnir duvrada. Il president constatescha che buca tuts fan lur duer e fan las breigias dad ir per la carn aschia ch’ei seresulta ulteriurs donns. Biars ein buca cuntents cun la lavur dalla suprastonza e Placi Bisquolm fa schizun la proposta da sligiar la societad, quei che funcziunescha denton buca cunquei che buca tuts commembers ein vegni informai sur dalla radunonza. Ei vegn decidiu da mantener per 1914 aunc la segirada e da dar als schazegiaders ina indemnisaziun da 4 frs. a di (entochen uss 3 frs.). La suprastonza vegn midada. Ils novs suprastonts fan attents da setener meglier vid ils statuts. Plinavon vegn fatg la porposta da catschar animals malsauns senza visar directamein a casa. Ha in possessur negin quitau da ses animals, duei in tierz surprender quei e tschentar quen al culpont.

 

1914    L’iniziativa inoltrada a caschun dalla davosa radunonza generala per sligiar la societad ha buca giu success. Quei rapporta president Johann Battesta Durschei ella radunonza generala dils 13 da december. Danovamein vegn discussiunau davart metter vadials sut pastur. Ei dueigi denton restar sco tochen dacheu.

Cassier Cathomas damonda, schebein zatgi savessi in bien remiedi encunter la fetg usitada malsogna della leischna [paratuberculosa]. Ei selai udir plirs meinis e cussegls, silmeins prohibitivs, per quei ed auter, sco: regular meglier ils nuegls, buca catschar memia fetg cun frinas, buca schar ira a pastga da rugada e la sera tochen notg, buca buentar memia spèrt suenter far vadi etc.

Ei vegn decidiu che las pials (tgirs) dallas vaccas stettien en possess dil proprietari.

 

1915    Ella radunonza dils 12 da december vegn tratg a strada davart metter animals cumprai en curantena (curontina). Ins stat denton vinavon tier la pratica da tochen dacheu nua ch’ils animals vegnan separai mo duront treis jamnas. [adina puspei sentan ins ord ils protocols ch’ei va vess da midar enzatgei vegl].

 

1916    Ils 10 da december discussiuneschan ils commembers davart il diever dalla carn, cunzun dil prezi che seigi biaras gadas memia bass.

 

1917    Ils 9 da december sefatschentan ils presents cun il schazetg dils animals. Sche quel seigi memia aults hagien ils possessurs pli pauc quitau dils animals. Ins fa perquei la proposta da tener il schazetg aschi bass sco pusseivel.

 

1918    Ils 15 da december vegn discussiunau davart il tractar malsognas. Ei fussi bien sch’ei dess ina instrucziun en caussa. Cassier Gion Antoni Cathomas vul demissiunar cunquei che plirs commembers han criticau el nunfundadamein. Mo il votum unanim da confidonza po tener el aunc per in onn. President J. B. Durschei menziunescha l’intenziun da fundar ina uniun purila [per la Surselva].

 

1919    Ils 26 da schaner seradunan ils commembers ad ina radunonza extraordinaria. Motiv ei  che la Confederaziun pretenda dils purs da vender giu animals da maz [fin dall’uiara, munconza da carn]. Cun agid finazial dalla vischnaunca sa la societad s’accordar cun quella damonda.

            Ils 14 da december suonda la prelecziun dils quens da 1919 tras il presidi, ils quals fan ils sequents resultats totals: 1231 armauls da 173 proprietaris ein stai schazegiai cun total 1’060’435 frs (ca. 860 frs. per armaul)

Ils 28 da december seraduna la suprastonza danovamein per discussiunar davart ina vacca veglia da 17 onns da Giachen Fidel Maissen, Cavardiras ch’el veva negligiu. La vacca vegn strihada ord la segirada. Il possessur sto surprender tut ils cuosts occurri. El disfa siu muvel ed extrescha dalla societad.

 

1921    La radunonza dils 11 da december decida da far seiv a Sumfil (Val Segnas) per impedir disgrazias cun animals.

            „Sumfil“ (Val Segnes) ca 70 m seiv de fildirom e ca. 280 m sfoss, cuosts ca. 200 frs. ni 50 – 60 cts il m corent. Scriver ora la lavur en concurenza!

 

1923    Schazetg d’ina vacca sauna 1200.00 frs.

 

1925    Piars 32 tgaus. Ella radunonza dils 13 da december caschuna la mustga da coss gronds quitaus, ina parasit che fa donn agl animal ed alla pial da quel. La societad paga il medicament e mintga possessur ei responsabels per il tractament tenor indicaziun dil veterinari. Per l’emprema gada vegn, suenter biars onns da discussiun, ordinau che era vadials stoppien vegnir survigilai silmeins ina gada a di. Tgisas e reclamaziuns dueigien vegnir fatgas a scret.

 

1926    Ils 12 da december ei ina ulteriura malsogna, il malner [Rauschbrand], en discussiun. Tut ils animals da 3 e varga onns vegnan virolai, silsilsuenter mo pli quels da 1 – 2 onns.

 

1929    Ils 15 da december sefatschentan ils presents cun ina mugia ch’ei vegnida tschaffada dil tren (Viafier Furca Alpsu). La direcziun dalla viafier ha negina capientscha per ils problems dils da Mustér e dat negina risposta. La suprastonza survegn la cumpetenza da trer vinavon il cass. [Naven da 1925 curseschan trens regulars dalla FO da Mustér a Brig. Ei setracta pia digl emprem accident cun il tren!]

 

1931    Ils 13 da december fa l’Uniun purila sursilvana la damonda da far pagar mintga pur 10 raps per tgau per saver organisar e far reclama per las fieras. Ils purs renvieschan denton la damonda. En caussa dalla mugia tschaffada dil tren ston ils purs trer la cuorta. La finfinala surpren la FO miez dil donn.

 

1933    Ils 17 da december sedat la discussiun en radunonza da sminuir ils pertschien che la societad paga sco cumpart vid ils cuosts da verterinari sin 20% essend ch’ils cuost vegnan memia gronds.

 

1935    Revisiun dils statuts ils 15 da december. Facultad dalla societad 12’663.75 frs.

 

1936    Ils 13 da december sefatschentan ils commembers cun duas operaziuns ch’in veteriari da Turitg, professer Andres, ha fatg. Las vaccas vevan magliau guottas che han stiu vegnir allontanadas ord ils maguns.

 

1937    Ils 19 da december vegnan ils purs informai suenter la radunonza entras veterinari L. Candinas sur dalla tuberculosa bovina. Igl ei l’emprema gada ch’in referat vegn menziunaus en in protocol.

 

1941    Ils 14 da december salva la societad puspei sia radunonza generala el Hotel dalla Posta a Mustér. Danovamein vegn fatg la proposta da vender la carn direcatmein als privats e buca als mazlers, quei era en vesta dalla situaziun actuala [uiara].

 

1942    Ils 13 da december siara actuar dr. Giusep Condrau il protocol cun sia suttascripziun e la remarca dapi 20 onns actuar.

 

1943    Ils 12 da december demissiunescha president e scolast Battesta Bigliel suenter 20 onns esser staus en uffeci.

Veterinari Candinas tegn danovamein in referat davart la tuberculosa bovina che smanatscha pli e pli fetg era denter ils muvels da Mustér. En sia emprema part sto el cun tutta breigia far clar als purs che buca tut il niev seigi schliet e ch’ei seigi neras uras d’interprender enzatgei. Differents commembers fan diever della ualti viva discussiun. Tgi ei pro, tgi contra. Auters fan pugn schetg en sac ed ein lu prompts de votar serradamein encunter il cumbat della tuberculosa bovina. [Cheu muossa igl actuar claramein sia posiziun progressiva!] La radunonza votescha encunter! La suprastonza vegn obligada da persequitar vinavon quei problem. Gia ils 14 da matg vegn convocau ina radunonza extraordinaria en caussa. La votaziun succeda per scrutini. L’acziun encunter la tuberculosa vegn aunc inagada refusada cun 69 na encunter 17 gie.

 

1944    Ils 24 da december [vigelgia Nadal!] salvan ils purs lur radunonza generala. En vesta digl augment da prezis per victualias vegnan tals che han da far classena [far seiv] indemnisai cun 1 fr. l’ura.

 

1945    Ils 16 da december metta Tumaisch Gadola a disposiziun in local per mezca cun tscheins da 30 frs. ad onn. La paga dil cassier vegn alzada da 100 frs. sin 300 frs. (remarca el protocol: sco Medel).

 

1946    Ils 15 da december san interessents annunziar lur muvel al veterinari per schar cumbatter la tuberculosa bovina.

La paga dil schazegiader vegn alzada da 8 frs. sin 10 frs. a di.

 

1948    Ils 19 da december vegn fatg la proposta da far la radunonza generala buca pli sco tochen dacheu allas 12.00 uras, mobein stuschar quella per ina ura sin las 13.00 uras. Ina proposta da cumprar sprezzas da desinfectar e canasters per carn vegn refretga.

 

1949    Ils 18 da december allas 13.30 uras arva il president Pius Durschei la radunonza. Da 36 animals curdai han 15 buca saviu vegnir nezegiai. L’acziun facultativa encunter il fierer vadi iniziada avon dus onns anfla buna accoglientscha..

 

1950    Ils 17 da december ei danovamein igl artechel 18 dils statuts en discussiun. Entras che biars possessurs da biestga cloman memia spert il veteriari ein las expensas considerablas. Tenor igl artechel 18 stuess il responsabel dil liug vegnir clamaus igl emprem e lez decida sch’igl ei necessari da clamar il veterinari. En votaziun vegn decidiu che tgi che cunterfetschi agl artechel 18 stoppi pagar sez 100% dils cuosts occurri. Il cumbat encunter il fierer vadi vegn declaraus per obligatoris. Il cumbat encunter la tuberculosa bovina resta caussa da mintgin. Sin fundament d’in accident cun in commember dalla societad vegn serrau ina segirada d’accidents tier la Winterthur.

 

1952    El plaid d’avertura a caschun dalla radunonza generala dils 14 da december menziunescha il president Pius Durschei il decuors digl onn,: ina buna primavera, ina buna stad ed ina ferma raccolta. Mo las fieras ein idas mal. 42 tgaus ein i alla malura, taglia pustretsch cun 17‰. Ils commembers decidan da cumprar ina apoteca per l’alp. Danovamein dat il schazegiar vadials grondas discussiuns.

 

1954    Ils 19 da december decida la radunonza per l’emprema gada da sclauder in commermber dalla societad cunquei ch’el cunterfa als interess da quella e dat buca suatientscha als statuts.

 

1957    La radunonza dils 15 da december, che ha per l’emprema gada liug ella casa Cumin enstagl el Hotel dalla Posta, cala cun la prelecziun d’ina brev da veterinari Monn nua ch’el declara ufficialmein sia abdicaziun. La radunonza engrazia ad el per tut siu engaschi duront biars onns.

 

1959    Cun la radunonza dils 19 da december demissiunescha dr. Giusep Condrau suenter 37 onns sco actuar.

 

1963    Ella radunonza dils 15 da december vegn scolast Battesta Bigliel undraus per 40 onns commember da suprastonza dalla societad: 20 onns sco actuar e 20 onns sco cassier.

 

1965    Ils 26 da december ha la radunonza danovamein da tractar davart treis animals ch’ein collidai cun la Viafier Retica. Ins decida da contactar la suprastonza communala per intermediaziun.

 

1966    100avel protocol: Ils 18 da december  fatschentan ils vadials dall’Alp Magriel ils presents. Cunquei che la fumeglia ha buca valiu bia, ein entgins vadials i a frusta. La societad ha stiu tarmetter en agid entgins umens per gidar a stavlar. Quels han tschentau in quen da 160 frs. che negin vul ussa pagar. Era jasters e colonias fatschentan ils purs: els traversan pastiras e praus da tut temps. Ils purs ein malcuntents, han denton paucas pusseivladads da dar vinavon lur problems: Ins anfli negliu sustegn per de quels fatgs. A caschun de nossa rad. gen. de Renda quen ei „deplorablamein“ la suletta rad. de natira purila che noss purs san frequentar…. [mangeiau radunonza communala da quen e gestiun]

 

1968    Ils 15 da december seretila Pius Durschei suenter 25 onns esser staus persident.

 

1969    Ella radunonza dils 14 da december ein ils accidents e las collisiuns cun la viafier puspei in tema. Plinavon ha la societad grondas expensas perquei che biars purs laian vegnir il veterinari a tagliar ora ils peis als armauls. La radunonza decida da baghegiar in local da mezca.

 

1970    Ils 13 da december salva la societad danovamein radunonza generala. 47 armauls ein curdai duront igl onn. Il pustretsch munta a 15.5‰. Las pagas dils suparstonts vegnan alzadas. Discussiun dat la paga dalla suprastonza da Segnas ch’ei pli aulta che las ulteriuras. Il president motivescha quei fatg che la supratsonza da Segnas hagi in pli grond cirquit. Bugen vess la suprastonza organisau in referat davart il stan dil puresser, igl interess da semegliontas occurenzas seigi denton pigns.

 

1972    Radunonza dils 17 da december: in bien record – mo 25 animals ein curdai uonn.

 

1973    Scolast Battesta Bigleil astga mirar anavos sin 50 onns lavur activa per la societad. Ella radunonza extraordianrai vegnan las periodas da schazetg fixadas sin ils 15 da matg, ils 15 da november ed ils 15 da fevrer.

 

1975    La societad salva ils 26 d’ocotber ina radunonza extraordinaria: els decidan davart 5 vadials ch’ein curdai ils 10/11 d’october ella Val da Segnas.

            Ella radunonza generala dils 16 da december remetta il cassier Battesta Bigliel siu uffeci. Plinavon vegn tractau: 4 animals ch’ein vegni sturini dil cametg a Nalps e la refusaziun da pagar ora vadials ch’ein mess sur stad sil Bostg. Cun la Viafier Retica vegn cuntonschiu in cuntract nua che la viafier surpren la mesadad dil donn tenor schazetg. La carn va denton alla viafier. Era cun la viafier Furca-Alpsu vegn fatg il medem contract.

 

1976    Ils 31 d’cotober: revisiun dils statuts sin fundament da differentas radunonzas da suprastonza da quei onn.

 

1978    Ella radunonza generala dils 17 da december vegn president Giusep Bigliel honoraus per esser staus 31 onns en suprastonza. Las premias vegnan fixadas sco suonda: incassar 6‰ dalla premia sin miez digl onn e pagar ora 70% dil schazetg sin animals curdai e quei per in temps nunlimitar.

La suprastonza survegn la cumissiun da contractar cun la Heliswiss per far transports d’animals blessai u curdai ellas alps.

 

1979    Ella radunonza generala dils 23 da december vegnan Fidel Flepp e Toni Spescha undrai per la lavur fatga sco mazlers.

 

1981    Ils 20 da december fan ils purs quitaus davart la pasculaziun cumina che duess vegnir serrada entras la vischnaunca.

 

1985    Per l’emprema gada ei veterinari Pius Tuor envidaus alla radunonza generala dils 29 da december. Ils presents nezegian la caschun da far ad el entginas damondas davart malsognas e tractament d’animals.

 

1986    [Tenor il protocolist ha igl onn 1985 giu duas radunonzas generalas. Cunquei che la secunda ha denton giu liug ils 28 da december (pia in di avon l’emprema) setracta ei d’ina sbagl egl onn.] Fidel Flepp demissiunescha sco mazler, in uffeci ch’el ha fatg duront biars onns.

 

1987    [Puspei salva la societad ina radunonza generala mo 19 dis suenter la davosa!] Ella radunonza generala dils 17 da schaner vegn per l’emprema gada menziunau in referat davart l’inseminisaziun artificiala.

 

1988    Ils delegai dallas societads d’animals dils vischinadis vegnan tarmess alla radunonza generala dall’Uniun purila Surselva per decider davart l’erecziun d’in plaz da fiera a Glion.

 

1989    Il modus da schazegiar vegn midaus ella radunonza generala dils 7 da schaner. Plinavon vegn la premia dil zercladur alzada sin 8‰ cunquei ch’il veterinari preferess sche sia lavur digl unviern vegness indemnisada alla fin da quei meins.

 

1990    [Ferton ch’ils emprems protocols vegnevan screts cun plema e tusch ei il niev protocol igl emprem screts cun computer. Insumma eis ei interessant da veser enteifer quels 100 onns il svilup dils differents mieds da scriver. Mintgaton han ins il sentiment che mintga actuar levi esser sil current. Savens ei la midada d’actuar era cumbinada cun la midada dil mied da scriver: dalla plema al stilograf, dil stilograf al culli, dil culli alla maschina e dalla maschina al computer.]

            Il president constatescha en sia orientaziun dils 19 da schaner ch’ei seigi vegniu fatg in experiment en in’alp cun clauder. Buc in animal seigi sedisgraziaus ed era tier la scargada parevien ils animals bia pli ruasseivels. Aschia savessien las sperditas vegnir sminuidas considerablamein.

 

1991    Ils 26 da schaner decidan ils presents da cuntinuar cun la reassicuranza ch’era currida giu igl onn 1989. Il modus da schazegiar vegn repassaus e midaus. Animals curdai: 36 tocs.

 

1992    La radunonza dils 28 da schaner decida davart ina segirada per ils vehichels ch’ils schazegiaders drovan per far lur lavur. Valentin Bisquolm surpren la lavur da mazler e vegn instruius da Fidel Flepp.

 

1993    Ils 30 da schaner decida la radunonza generala da schar curdar il schazetg dil fevrer. Pius Tuor ei vegnius elegius sco veterinari cantunal e veterinari Giochen Bearth ha surpriu sia lavur cun ina pratica a Sumvitg. Aschia ha la vischnaunca da Mustér ussa negin veterinari cun sedia el liug. Il Cantun approbescha la midada dils statuts.

 

1994    La Confederaziun streha las subvenziuns per animals da maz.

 

1996    Ils 27 da fevrer: gronda discussiun caschunan quater mugias sparidas ella Val Nalps la stad 1995. [Cu ins ha legiu tut ils protocols dall’entschatt han ins, legend quei protocol, il sentiment dad esser puspei tschien onns anavos, nua ch’ei vegneva era rapportau davart tals cass]. Ils 6 d’uost 1995 banduna il pastur dall’alp quella allas 01.30 uras la notg. Quei procura per gronds disvaris, ils possessurs da biestga ell’alp han sez stiu mirar e ver quitau dils animals. Tuttas acziuns dalla polizia han purtau negin fretg.

            Placi Genelin seretila dalla suprastonza.  Denter 1969 – 1975 eis el staus actuar, silsuenter cassier, pia mira el anavos sin ina activitad da 27 onns en suprastonza dall’assicuranza.

            La revisiun totala dils statuts ch’eran gia 20 onns vegls ha giu liug ils 26 da settember. Ins ei sespruaus da simplificar e liberalisar en general ils artechels.

 

1997    Ils commembers vegnan obligai entras statuts da daventar commembers dalla REGA. Ils 2 da fevrer sto la suprastonza denton reveder quella decisun cunquei ch’il Cantun ha intervegniu che negin astgi vegnir sfurzaus da daventar commember d’ina organisaziun.

 

1998    Tschien onns ein vargai dapi la fundaziun dalla societad d’assicuranza da biestga armentiva  Bia aua ei ida duront quei temps dil rein giu e bia ei semidau.

 

 

Plaid final dil president actual, signur Vincenz Huonder:

 

100 onns Associaziun d’assicuranza da biestga armentiva

dalla vischnaunca da Disentis / Mustér

 

 

100 onns assicuranza da biestga da nossa vischnaunca ei bein in tierm dil qual ins astga far menziun cun dar in sguard el vargau. Mirar anavos leventa regurdientschas, dat denton meinsvart era satisfacziun.

Datt’ins in’egliada en ils protocols d’avon 100 onns, sche ston ins constatar che nos perdavons havevan gia lu da s’occupar per part cun fatgs e problems ch’ein restai tochen el temps hodiern. Cheu in exempel:

Protocol dils 12-12-1915: Ei suonda la prelecziun dils quens da 1915 che han sequent resultat final:

 

Schazetg dils 1453 armauls dils 175 possessurs-commembers = 536’695.– frs.

 

Entradas total	17’030.93 frs.
Expensas total	17’021.72 frs.
Resta en cassa	9.21 frs.

 

 

1944 eis ei vegniu schazegiau 1153 armauls cun in schazetg da 1’145’865.– frs., 19471086 armauls schazetg da 1’2445’00.00 frs.

 

 

Oz dumbra noss’assicuranza aunc 31 commembers cun 755 armauls schazegiai cun in schazetg da 2’158’00.– frs.

 

Quen 1997

Entradas	124’351.65 frs.
Expensas	123’846.20 frs.
Resta en cassa	505.45 frs

 

 

Dallas sura cefras sortescha bein ina massiva digren oravontut dils possessurs da biestga en nossa vischnaunca sco era dils armauls schazegiai. Da remarcar eis ei era che Confederaziun e Cantun han susteniu l’assicuranza cun contribuziuns sin las sperditas e quei dapi la fundaziun. Naven digl onn 1978 contribuescha sulettamein aunc il cantun allas assicuranzas, demai ch’il schar schaziegar la biestga armentiva ei obligatoria en nies cantun.

Gia avon che noss’assicuranza da biestga ei vegnida fundada s’occupavan certas alps cun in indemnisaziun dalla biestga che mavan alla malura duront il temps da stad. Ils 30 da zercladur 1895 ein tuts persunavels dal’alp Nalps vegni clamai ensemen ed han concludiu unanimamein da menar en per 1895 ina assicuranza communabla d’armauls. Il medem di ein era las statutas vegnidas approbadas, che cuntegnan 6 artechels. Denter auter eis ei francau che la caschada indemnisescha il possessur da mintga armaul curdau cun 260.– frs.

 

Intent e finamira francai els statuts da fundaziun ein restai ils medems entochen al di dad oz. L’associaziun d’assicuranza da biestga bonifichescha ses commembers per donns che seresultan entras piarder animals. Conform als statuts tschentai si ils 11-04-1898 e revedi 1935 san ins far persenn che suprastonza e funcziunaris luvravan per ina fetg mudesta paga :

 

 

                       Il president ha in salari da                  15.– frs.

                       Igl actuar                                               6.–   “

                       Il cassier                                            100.–   “

                       Ils schaziaders ina schurnada da           6.–   “

                       Il suprastont da Segnas                          9.–   “

                       Ils ulteriurs suprastonts scadin              6.–   “

                       Ils revisurs da quen, per in                     3.–   “

 

 

En engrazieivladad lein nus seregurdar da nos iniziants e fundaturs da noss’associaziun d’assicuranza da biestga. Els han tschentau in bien crap da fundament e cheutras mitigau beinenqual plaga a numerusas familias purilas tuccadas da discletg e donns entras lur muvel.

 

Engraziar lein nus era a tut las autoritatds ch’ein eifer quels 100 onns sefatgas meriteivlas en favur da noss’assicuranza: Jeu patratgel cheu vid ils commembers da suprastonza sco era a tuts funcziunaris d’ina sparta ni l’autra. Lein cuntinuar cun curascha communablamein enviers igl avegnir, era sche las perspectivas ein buca ual bunas.

Segnas il meins das november 1998

Il president: Vinzens Huonder

  

 

 

Fontaunas:

Protocols della Societad d’assicuranza de biestga de Mustér 1898  e suandonts entochen al di dad oz, screts en dus cudischs e silsuenter sin fegls nunligiai.