Quei grondius project para d’ esser suttaposts a grevas constellaziuns politicas. La revoluziun de 1848 e l’ ujarra orientala han schon duas ga reteniu la realisaziun de quella interpresa, ed ussa par’ ei, che quella vegni impedida pella tiarzaga tras l› ujarra ellas Indias, ch’ influenzescha bucca pauc sillas buorsas europeas. Tuttas bunas caussas ein denton treis, e nus lein perquei sperar, ch’ ei mondi quella gada vinavon. La necessitat d’ ina via enferrada; sullas Alps vegn pli e pli urgenta, e cun quei crescha era la rivalisaziun dils differents projects; mo la favoreivla posiziun dil Lucmanier ed ils 10 milliuns de Piemont ein bunas garanzias per realisaziun de quei project.

Sgr. colonell La Nicca lavura puspei d’ entgin temps enneu cun plirs ingenieurs vid quei plan. Siu intent ei de far tuts pusseivels studis sur quei quolm, per saver metter avon differents projects, e lura schar legier ora ils interprendiders il pli adatau e plischeivel, „Adina mesirar aber mai far», aud’ ins a schend; mo cura ch’ ei setractescha de manar ora ina schi grondiusa ed impurtonta interpresa, sche sa nagin far curvien, ch’ in mesiri e tuorni a mesirar e stagiar giu pella secunda e tiarza ga. Il project de furar igl entir quolm vess porschiu grons avantatgs, cunzun pigl unviern, mo el stermentava giu tras sia avanturiusadat e ses quosts. Perquei lavura Sgr. La Nica presentamein vid in niev project de Trun tochen sil quolm. Tenor quei vegness la via menada sper Rabius e Compadials ora 15 Meters sut la pun Russein e sur Disla en, sut il vitg Mustèr mein’ in careun anavos sigl ault tiel casti de Castelberg, che dominescha cun siu stupent aspect l’ entira vallada. Leu vegness il „bahnhof“ plazaus. Da leu navenda va il trassè sul Sontget, traversond la via nova meina denter il vitg e la claustra el Dulezi, da leu a s. Gada. Leu bandun’ el la planira, essend che monta 7 procent e la via de fier mo 2 e miez; va dils rovens en (sut Segnes e Mompé Tujetsch), traversescha il Reinsura val sulla pun dils misès de Cavorgia, nua ch’il Rein porscha ina oreifra storta per ina pun alla via de fier. Leu vegn ei fatg ina staziun pils Tuatschiners; Iura semeina la via puspei anora tras rovens de Mompé Medel, meina sul vitg si vi ella val Medel cun in pign tunnel tras ina preitcrap sut Vergiera giu, setila sut Mutschnengia, denter Casura e Casut, sper Acla si a Perdatsch, nua che las vals de Cristallina e dil Lucmanier sesparten en ina altezia› de 5165 peis.

Da leu navenda va in project tut alla grada dalla Cristallina en, sut gl’ uffiern ora e cun in tunnel de 5000 meters (strusch ina ura e mesa) giu enconter Girun. Il secund plan va navenda Perdatsch cun in tunnel de 14,000 meters (circa 3 uras) sut il Lucmanier ora e sesbocca el pleun de Campier; leu sesvolupescha la via si tiella pun s. Valentin e da leu giu a Luorscha. Da Mustèr a Perdatsch dat la construcziun della via de fier cun ina muntada de 2 e miez proc. bucca ton grondas difficultats e quella stagiada savess survir gl’ emprem magari mo per in stradun, she custass Iura bucca bia de midar en ina via de fier. Sch’ in abstrahescha dal tunnel de Mustèr a Luorscha, che vegness 25,000 meters ne 5 uras e 13 minutas liungs, sche datan ils tunnels reduci bucca snueivlas difficultats. Il tunnel de Perdatsch a Campier vegness bucca ton profunds ed ils tgamins (schachten), che surveschan per entscheiver a furar en plirs logens, vegnessan buc aults; il pli profund spella crusch sil Lucmanier vess gnanc 1000 peis. En mintga cas ei quei tunnel bia pli maneivel de construir, che quei ch’ ils Piemontes vulen far tral Mun Cenis lez ei zvar bucca pli liungs, mo il quolm ei schi aults, ch’ ei selai far nagins tgamins, e nua ch’ in sa aschia luvrar mo en dus logs.

En combinaziun cun Sgr. La Nicca mesiran dus inigenieurs ingles da Trun a Rehanau; quels ein termess dad ina societat inglesa (Prassey e comp.), che ha dau speronza de dar neunavon ils milliuns sch’ ell’ anfli quei project practicabels ed avantigius. Schi gleiti sco la via de fier ei segirada da Cuera a Mustèr o da Locarn u Luorscha, sche dat Piemont siu milliun destinaus baghiar igl emprem il stradun sul Lucmanier.

(Gasetta Romontscha dils 23-10-1857, nr. 43)