Reglemen davart ils tiers chassa

p. 4 / Ils tiers chassa deien esser enfarai da tut temps. A per quei dei il rottmeister a chauvitg urentar ch’ei seigien enfarai calonda avrela a il di avon schar lairtg. A sch’ei fussen buc enfarai sufficientamein, sche dejen ei pagar 2 bluschers per tier; a per tier deien ei ver en silmeins 3 fiars, pursals 2 fiars chu ei han 6 jamnas, a 4 jamnas 1 fier. A quei laj ins [sura] agli rottmeister a chauvitg, aber ch’ei dejen enfarar sezi cun lur fil d’irom a far pagar cuninagada lau.

Depli dejen ei suenter calonda magia ultra la pendradira aung far [pagar] 6 x. stroff tochen s. Michel zvar per praus tgi che trapla.

p. 5 / Ei dei vagni pladiu purtgie per la parmavera a per ilg atun a per la stat, scho ei veng enflau per bien, cura ch’ei veng fait da far mundi. A ven dau la spissa mintgia dus tiers chassa in di ad in pistur, a 2 bluzgers per tier chassa la parmavera, quei vul dir buca a pursals da tetta. Gliatun senza spissa, aber 3 bluzgers per tiers chasa, a tut ei obligai de vischanar. Et il pistur che pertgira la parmavera sto era partgirar gliatun. Ei dejen ira marvelg a turnar tard, ad era las fiastas dellas uras scho ils nurses.

La stat sch’ei veng faitg pistur, han ei mesa curtauna segel per tier chassa.

1846 ei concludiu a riguard ils purschals che van cun purtgie stopien tuts pagar atun e permavera sco ils auters, … era quels ch’ei tegnien en cura ch’ei han 8 jamnas, nun ch’ei laschien ora avon, Iura ston ei era pagar.

 

Tuchen tier la vachas

Sche il paster haves enziet ad ira ora che enqual partichular ves aung buca mes cun pistur a vagnies per suenter chura ch’ei fus vargaus, sch’ei pastur haves buca ventschiu ora la roda, sche dejel turnar anavos scho d’entscheiver l’enprema roda. Da quels che vagniessen pli tard tier, dejen dar las spisses a pagaglia mo suenter temps a buca entira.

Tuchon tier la (s v) biestgia buca sufizienta da meter ad alp, la qualla auda tier a nies vischanadi, dejel chauvitg invigilar ch’ei detien la spissa al paster adual ad in armal ch’ei cul pistur tenor ilg uorden da vischanadi, che la quala ei da dar, la pagaglia el alp a la spissa a chassa . 

 

Tuchon tier las (s v) chauras

p. 6 / Tgi che metta naven las (s v) chauras, ei obligaus da dar la tiarza spissa a pagaglia senza trer giu quellas ch’ei han sut pistur; quei ei d’entalgir cu vendien ne laschien vie ne chargien en las alps.

Per las chauras che en sut pistur veng ei dau mintgia 10 chauras in vischande, e quei entscheiver nua ch’ei entscheiven la spissa ad ira vinavon.

Duejen ei enqualtgin haver nuerssa da tgiauras sco enqual starleilg cun pistur, quels dejen dar spissa a pagaglia sco las (s v) chauras.

Ei vigniu faitg che de cheu daven vegni dau per mintgia duas tgiauras in di spisa; tgi cha duschp sa meter cun siu vischin e fa pèr ner pagar 12 x. per tgiaura duschpa ch’ei dat buca spisa. Quei deigi cuzar schi ditg sco ils vischins anflen per bien de midar.

Cauras che vegnen avon mesa stat tier pistur en sutapostas alias gravezias sco autras.

 

Ariguart las nuerssas

p. 7 / Dei il chauvitg vuerdar ch’ei vegni starniu suffizientemein, ch’ei stetien bucca mal ils tiers a vegni tschuffa la leuna.

Scho era jnvigillar che ils pisturs vomien alias 6 a stetien tochen las 7 resalvon chura ch’ei vagnies retaniu de piazzas la parmavera. Gliatun ira las 6 a turna las 6.

Glei era faitg che il nurse deigi buca ira cun las nuerssas daven de s. Antoni en las Fontanivas, nun cun lubientscha dil chauvitg jna gada ner duas en las plaunkas teissas.

Dues il pistur encunter uerden vuler jra en Fontanivas a pischular suenter il temps fixau, sche dejen tuts ils particulars che han (s v) vachas la stat a chasa trer giu agli nurse in bluscher per nuerssa tontas scho ei han, quei ei dar mo 5 bluschers per nuersa enstalg 6.

 

[Davart ils barbeischs]

p. 10 / [1839 november ils 3 ei tigliau puschtretsch e] devart ils (s h) barbeischs ei convigniu che o PAcla con Chischliun tegnien 1, pli il Vitg 3, pli S. Gions e Raveras 2, e quei deigi ira en roda . Ils logens che tegnien buca sufficiens sco sura scret, croden en in thaler per on per anuilg stroff che deigi vignir applicaus con metter auters en quäl liug che seigi dalg entir vischinadi. E sche veng buca applicau tier quei, sche veng ei en puschtretsch de tgiauras.

1839 tochen permavera 1840 han teniu signur lithinent Berther pli statalter Michel / p. 11 / Cumeneel, scarvon Berther, signur Mon S. Gions e Curtin Schmedt d’urentar che seigien regulai ils anuilgs e traigs ora per ina gada ilg unviern ed ina permevera. Statalter giuncher Cargiet e statalter Monn de S. Gions e quels pon trer giu tenor uorden de vischnaunca 2 dis lavur cumina per in .

 

Las qualitats dils (s v) taurs

p. 26 / 1851 ils 21 de december en ils vischins stai seredonai, han concludiu e serau giu a riguard las qualitats ch’ils (s v) taurs de quest vischinadi dueien haver sco cheu suonda :

lmo dueien ei haver biala clara colur, haver claras ureglas e dar grung e buc esser ners, cotschens u tuttavia [buca] galgs etc. / 27 /

2do deigien ei haver gradas bialas combas e grad diesch cun in tgau plitost lev e ping tgiern, ina lada crusch dil diesch et era buca gits. 3tio Curch’ei vegnien visitai, sche dueien ei haver ils stiarls sis quartas e mesa de nosa mesira, ils mutgs siat quartas en altezia. 

4to deigien ils stiarls silmeins esser tredisch meins velgs, curch’ei vegnien urentai, il quäl daventa denter Nadal e Daniev.

Jn fede: Jos. Ant. Meissen, en num dil cauvitg.

 

Devart ils cavals

p. 48 / [1857 fevrer ils 8] Vischinar deien tuts che han cavals. Ina tiarza spisa e pegaglia dueien era quels dar che laien buca ora sin pistira. Quels che meten cun cavalè ils cavals mo in temps, ston dar tutina spisa e pegaglia sco quels che laien ilg entir temps. La spissa dei ins tener quen ed ulivar il davos culla pagaglia. II cavalè dei entscheiver ad ira cul nurser, num ch’ils vischins concludien auter. Il cauvitg dei pladir il cavalè pella spisa e sil pli 10 cts. a di.

La spisa dei vegnir quintada 80 cts. a di. In dei scriver el cudisch de vischins nua ch’el hagi calau la spisa, / p. 49 / sinaquei ch’el sappi silsuenter entscheiver tiel suendont vischin che teing cavalg. Ei dei vegnir tegliau pustretsch cul general pustretsch. Cura ch’il cavelè ha meins che tschun cavals il davos della premavera, sch’ein ils possessurs de cavals buca obligai de vischinar pli.

 

Tigliar pustretsch

p. 8 / Ei sarau giu a conclodiu da vaschins de tigliar pustretsch enta Vitg mintgion sin il di suenter s. Tschamun ne l’enprema dumengia suenter; a sin il quäl dejen tuts quei ch’ei umens esser obligai in per chasa da seconparer a tigliar pustretsch.

A tgi che meuncha ei el stroff de 8 x. nun stgissa sufizienta; en excepi soletameing ils sura 70 onns.

Quei stroff che porta, dei mintgia sut saquen on vagnir mez en puschtretsch.

p. 11 / 1840 1 de november tigliau puschtretsch. E veng [tigliau] 8 bluzgers per tgiaura e reste en bonis 76 bluzgers cura la gliesta ei traitgia en. Ei cauvitg signur giunker Cargiet. Va giu dil sura 15 bluzgers e per in barbeisch, resta pia 50 rizzers.

II paster ei markadaus per 1 fl. 40 x. per vaca et ina petta. Ultra de quei stad eung en remesa de vischins 20 x. per vaca.

1842 ils 30 de october tigliau puschtretgs e stau 300 cauras a casa e 22 a d’alp. Restau per spisa ch’era buca dada 3 fl. 42 x. La pagaglia dil cavrer era 40 fl., per schar maner il cavrer 1 fl. 12 x. / p. 12 / Chastigiau per (s v) thiers casa 2 fl. 42 x. Et ei tuchau per caura 8 bluzgers e resta deivet sil avigniend 31 x., ils quals il cauvitg nief dei pagar.

Entscheiva la spisa dil cavrer tier signur obrist Venzins.

 

[La punt da Sars]

p. 12 / Ariguard la pun de Sars ei [1842 ils 30 de october] vigniu concludiu de schar clumar en baselgia Numnasointgia. Tgi che drovi, dei vignir. Schiglioc ei mess si ils sequents strofs: in che drova pli bia gadas cun bos 24 x., in che drova mo ina gada ner mo porta buordis 12 x. Ugau ei confirmau il madem: assistent Huonder.

 

[Lavur cumina viel las vias]

p. 42 / Ils 26 december 1854 en vischins stai seredonai et concludiu sco suonda:

Per las lavurs cuminas vid las vias de schubergiar et arver quellas dei vigni teniu ina gliesta, et ei d’ira suenter quella. Per arver las vias ilg unviern ston femnas buc’ira, bein aber ein ellas de trer suenter per schubergiar las vias. Tgi che lai sut d’ira cura ch’el ei visaus, paga en benefeci de quels ch’en stai 68 raps.

 

Reglamen dil fiug

Anno 1827 ha ia vischnaunca relaschau in uorden da fiug da 13 puncts ed obligau ils vischinadis a sia observonza. II vischinadi da Vitg e S. Gions, intenziunaus d’observar quellas prescripziuns, ha registrau anno 1833 il reglament en siu «Cudisch da Uordens e Reglas», numnaus cuortamein «Cudisch da vischins».

 

[Urentar ils tgamins e far giu fulin]

p. 4 / 1830 [ils] 1 da november han [ils] vaschins urdanau che il rottmeister al chauvitg ensemen deigien ira ad urentar ils tgiamins vagielgia Nadal, encunter Paistgias, encunter s. Plazi a da s. Mihel.

p. 9 / 1837 ils 29 de november en vischins stai ensemen e tigliar pustretsch; e biars ch’en stai castigiai muort il buca ver schubergiau ils tgiamins, han selementau che la lescha numero 3 dilg uorden de vischnaunca seigi buca clars. Sehe han ils vischins faitg sura de quei ilg sequent: Suenter ver dumendau entuorn il meini, ei il pli vignius de far ira ilg cauvitg e rottmeister la sonda dellas quatertempras et urentar ils tgiamins. Aflen ei buc en uorden, en ei obligai de schar saver ils de casa. Ils strofs en sco sura.

Jn fede suttascret dil cauvitg, che quei seigi stau il meini dils vischins.

Rest Calivers.

p. 10 / 1838 november 28 ei davard ils tgiamins vigniu faitg sequenta nova regia:

Ei vigniu dau comissiun al signur giuncher Cargiet e mistral Condrau de mercadar cun in caminfeger de schubergiar giu ils tgiamins dilg entir vischinadi, e zvar quater gadas per onn ils tgiamins de cuschina et quels dellas pegnias duas gadas, e zvar ils quatertemps sco entochen ussa, las pegnias ils quatertemps delg unviern. Mercadau deigi vignir schi stedi sco puseivel e zvar in ton per ulzada. Jn fede dil sura suttescriva il cauvitg.

 

[Supplement digl uorden da fiug]

p. 34 / 1833 ils 4 d’avrel en radunonza de vischins ei concludiu:

1. Ch’il cauvitg et rothmeister deigien esser obligai d’ira urentar ch’il uorden de fiug vegni observaus sco stad scret en cudisch de vischins. Ils conterfigiens en sutapost als strofs leu stabil!.

 2. Per mintgia meins han dus vischins d’ira urentar ch’ei seigi en mintgia cuschina duas sadialas d’aua et nua ch’ei enflassen buca quellas, deigien quels esser curdai en in strof de 20 rapps, dils quals 10 croden als urentaders . Eis pon far la ronda aschi savens sco ei voulen. En scadin cas sto quei daventar silmeins ina gada per meins. Duessen ei de quei muncar, sche croden els en strof d’in franc Pin.

Deigien quels de quella ronda urentar sco sura dil maitg entochen ilg october avon las nof della sera, ils auters meins alas oitg. Cun la fin dil meins deigien ei remetter las gliestas al cauvitg, il quäl notifichescha Iura tgi che ha d’urentar il proxim meins. La roda entscheiva ora Chischliun. De quelas gravezias en axeptai il cauvitg e rothmeister.

3. Per survigilar ils frisakens, scalas et handsprezas e che quei seigi tut en uorden, vegn ei mintgiamai traig ora dils vischins in. Per il moment ha signur capitani Ludv. Carigiet surpriu quella carica.

Il cauvitg.

 

[Far il vacht la notg]

p. 38 / [1854] Il wacht duei ira la notg dallas 10 della sera tochen las duas suenter mesa notg il meins maitg, juni e fanadur; las 10 entochen las treis inclusiv mars, avrel, uost e settember et october. Las 10 entochen las quater november, december, jener e febbruar. Duess il wacht buca far en quei et auters risguards sia obligatiun, sche duei ei vegnir dau en et intercuretg cuninagada.

Pervia della via ch’ei ha de far e nua cantar, duei ina comissiun fixar che vegn legida ora .

p. 42 / Ils 26 december 1854 concludiu de puspei far il vacht la noitg sco il on vergau, bein ch’ei vegni marcadau ch’ei stopi 2 gadas per noitg ira tras Raveras et mintg’ura sur il vitg giu. Pagau veng ei sco suonda: 50 raps sto scadin fiug dar. Sur de quei daten 20 fiugs eung 1 fr. et 20 auters eung 

1 fr. 50, e zvar quels 40 sco ei fa de basengs pli ner meins che quei, aber adina en quella proportiun. El madem temps ei il vacht era ugau fanteuna. Ils vischins d’Acla e Faltscharidas ston obligatoricamein buca star der il paga il vacht.

Per fixar tgei fiugs audien en las sura classas sco era per marcadar il vacht ei vegniu confirmau la comissiun de fiug dil onn vergau.

p. 47 / 1857 fevrer ils 8 en ils vischins stai redunai en casa de Maissen G. Adelbert cauvitg et concludiu riguard il vacht pilg on che ha de vegnir sco suonda:

Ei cun in pli de 32 vuschs encunter 14 de continuar il vacht sin il pei velg, en cas che la venerabla claustra continuas de contribuir sco tochen de cau per quel. Cas contrari deigi (dues) il vacht ira en, numche particulars seschassen neu voluntariamein et contribuessen quei che la venerabla claustra schas muncar.

 

[Elecziun d’in stadtvogt]

Per menteniment e survigilaziun della polizia dil vitg e per redunar vischins en cas de basegns, eis ei vegniu enflau per bien de legier ora in stadtvogt. Quella plaza ei lu vegnida surdada per 1859 a signur Vincens Andrioli. Sco actuar dil vischinadi ei PI. Condrau vegnus designaus. Per renconeschienscha dellas bregias dil stadtvogt, dei el mintg’on esser libers dad ina lavur cumina dil vischinadi.

 

[Conclus de metter ina latiarna]

[Ils 21 d’october 1877] ei cul pli vegniu concludiu de far in’emprova e metter per gl’onn d’uon mo tems d’unviern, vul dir in onn, ina latiarna ardenta la sera curch’ei veng stgir entochen las 9 circa, vi miez il vitg nua che menzionau. A commissiun veng ei destinau sin quen dil vitg. L’expensa dil petrolium deigi aber buca survargar francs 10.