Il ranver da Dentervals

Glogn 19, p 40ss (Detgas e praulas propi da Medel)

Dil temps che Dentervals er aunc in’ ucliva, viveva leu in pauper ranver. Buca ch’ el fuss staus gia da naschientscha in tal utschac. Mo carschend a Dentervals ni graun ni terc ed era buca iuas e pomeranzas, vev’ ei num spargnar mintga bluzcher. Cun spargnar e spargnar ei il pauper Toni da Dentervals, che veva pli bia buccas davos meisa che bratscha vid la lavur, daventaus plaun a plaun il pli fin e raffinau ranver ch’ei deva sut las steilas. El tergeva a nez tut e sche pusseivel duas e treis ga la medema caussa.

In schliet onn che Sontgaclau veva sbursau siu davos tgietschen e che S. Martin era vegnius cul sgurdin, veva el aunc giu discletg cullas cauras e nuorsas ch’eran buca vegnidas la mesadad a casa gl’atun dalla scargada. E gest la stad sissu ei sia megliera genetscha crappada dil malner! Il cutsch che veva tratg giu la pial ad ella, ha declarau che quella stoppi vegnir satrada entir ed entratga! Tgi che magli da quella carn seigi dalla mort. Quei seigi vegniu experimentau en tals e semiglionts cass e tgi che vegli buca crer stoppi sentir. Cul cutsch ei staus ord ils egls ha il Toni tartgau: Na, cun da quellas garschira genetschas hai jeu buc el senn da perver ils viarms! Detg e fatg! Denter stgir e clar ha il schani priu dapart la genetscha a bardegliau ella aunc quella sera a casa. Entochen l’ autra damaun da clar ha el giu priu ora las puolpas ed ultra da quei aunc fatg en in’ entira mahoia ligiongias. La combra da carn era aunc mai stada furitgada cun tontas buccadas da nuir, sco quei onn…

Remarcabel denton! Igl unviern era bunamein vargaus ed il Toni veva nuot ughegiau d’ attaccar la combra da carn. In bi di ha el lu tuttina fatg ina emprova. El va sin combra e vegn giun cuschia cun ina mesa rempia secchentada. Quella lai el cuer ditg e liung epi va el on gagliner e dat igl emprem in tec da quella rauba al tgiet vegl da quater onns. Quel seglia sissu sc’in caduscal giuvenaster ed en in gienà ha el lagutiu rubas e strubas e vess aunc magliau ton, sch’el vess survengiu… Encunter sera va Toni on gagliner e mira schebein il vegliander vivi aunc. E prendei mira! El steva cheu a mischun aschi pacific e cuntents, sco’l caplon da Curaglia en siu sessel grond la sera suenter perdanonza da Sontgaclau. L’ autra damaun, igl emprem ch’ei levaus ed ha cantau sco la pli fina sontga schuletga ei stau il tgiet dil Toni!

Ti ridischen co’l Toni selegra! Da miezdi dil medem di ha el priu la curascha e cotg giu il lom ed igl iver dalla genetscha ch’ el veva era secchentau cun gl’ auter epi dau quella pustracca al mas-chel entir, ch’era vegls, buca propi «hezis» e che veva il stumi ualti isau. Ti dieunuardi co il schani ha sgnappau giuaden quella perdanonza! Il Toni steva tut mal d’haver purschiu ina aschi buna buccada a quei lumbardun. E gl’auter di? Tgei smarvegl! Vus vesses munglau veser co il vegliander — isaus giu ualti da rudien — fageva gl’ auter di segls e sigliots! Pir che quels leu denter piertg e purschi! Mo vus havesses era munglau ver la fatscha tarlischonta da Toni! Sc’ina panazun el sulegl!

Buca ditg e Toni seresolva da far in’ emprova cun glieud. Igl emprem ha el zuar targlinau, mo in di ha el ughegiau. Siu fumegl era vegnius ina sera tard dalla lavur e veva ina fom sc’ in uors. Ils auters vevan tschenau ed el metta ina ligiongia sin meisa — ina ualti nera e da tschera pli fasierlia. Il fumegl mira tut surstaus sil Toni, mo vul nuota propi leu. Igl emprem dat el vid las buccadas tschagrun fiers, daditg rufidaus pils tagliors entuorn. Il Toni envida: «Maglia ligiongia; oz has ti stuiu fadegiar aschi avunda; fai buca d’envidar…» — Vonzeivi ch’ ei vegneva nuot auter si meisa, dat el finalmein in tagl ella ligiongia, freda e lai star, mirond da quei suto sil Toni ch’ era buca dalunsch e mirava plitost da quei suro… Basta, il fumegl ha survegniu nuot auter e stuiu ir a letg culla fom el venter.

In per dis suenter era la sira dil Toni, la tatta, stada giu Platta e vegnida a casa cun ina hazra fom. Il Toni ei seresolvius da far oz in’emprova radicala… la finfinala seigi quei mo la tatta, tratga el. Detg e fatg! Dunna ed affons eran aunc sil frust e cunquei ch’ el era persuls culla tatta, ha el fatg da quei beinign si per ella: «Tscheu veis tatta, vus essas era buc in tgaun; ina ga in tec ligiongia fa era bein a vus.»

La tatta ha mirau da quei curios sil Toni, bunamein sco sch’ella less scrutar ord sia fatscha, schebein el seigi buca vegnius ord la suna. Mo encurschend nuot extraordinari, ha ella tagliau giu da quei schenau ina zensla, epi duas, epi treis . . . epi tut, naven d’ ina fin dalla ligionga a l’ autra. Ed ella saveva buca con ludar quella stupenta ligiongia che savessi bunamein esser in andutgel. Havend denton survegniu schitgira, la tatta ha fatg star quei suentermiezdi schi circa quendisch miolas «alv» (latg mischedau cun aua).

Basta, la tatta ha durmiu stupent quella notg e gl’auter di mava ella entuorn viva e viscla, sco sch’ella vess bess diesch onns gia da dies.

Cheu ha il Toni tertgau: Ussa eis ei gartegiau! Sch’ei ha fatg nuot alla tatta, sche fa ei aunc meins a nus tuts! Detg e fatg! L’ emprema dumengia sera suenter quei di leu ha ei dau gnocs e carn vedra! E magliau han tuts da gust e curascha — deno Toni e siu fumegl, ch’eran schiglioc ni in ni l’auter nasfins…

Ed igl ei veramein gartegiau e vargau, sco sch’ei fuss nuota stau zatgei pli hanau. Insumma, la genetscha dil malner ei svanida ord la combra da carn, sco’l zucher ord la zuchrera. Mo in di tut surura — la genetscha era gia daditg magliada rubas e strubas — survegn la tatta stermentusas dolurs e miera el valzen da paucas uras.

Aunc quella sera che la tatta era en bara, va il fumegl tiel patrun e declara categoricamein el mondi damaun per siu fatg! Il Toni fa egls: «Mo sche tgei tratgas e pomai dad ira naven tut surura? Has buca giu bien avunda cun gnocs e carn di per di?» Ed il fumegl cun tschera seriusa sissu: «Manegeis vus forsa, ch’jeu stetti cheu — e magli la tatta in di?

Schreibe einen Kommentar