La caplania da Segnas

1773 ei in datum da gronda impurtonza per ils habitonts da Segnas. Ils habi­tonts da Segnas, Peisel, Cuoz e Buretsch fundan in agen benefiziat, la caplania da Segnas.

Il document che relata da quei fatg ei per cletg buca barschaus, resp. ei exi­sta aunc ina copia fatga per il plevon da Mustér entras Jacobey Martin Berchter, ils 14 da mars 1773.

  

Il document secloma sco suonda[1]

Condiziuns cun las qualas la ludeivla vicinaunca ei concorida[2] tier il Benefeci de Segnes, a[3] Cavardiras 1773, ils 14 de Marz.

  1. Che quellas capellanias, ne beneficis daventien senza prejudici della Ferevia[4], u igl antaress da quella, dreitg dil Farrer, a della calostria.
  2. Seigien ils visins obligai, sco era lur Beneficiat[5], de vegnir flissiameing las 4 Principalas Fiastas[6] enten la Farrereja[7] tier ils ss. offecis: item[8] la Fiasta de s. Gion Battesta, et la benedicziun della Baselgia, sco era Venderdis s., s. Gieri, ils 3 dis dellas Rogatiuns, s. Michel, la Dom.[9] dellas Palmas, nossa Duna de candeilas las viaspras de Nomna sointgia, et il di dellas Olmas, a Boania.
  3. Tier las processiuns publicas, che la vicinaunca perness si dde far, pertgei sort[10] basegns, ch‘ ei podess curdar, deigien ils sur nomnai era fideivlameing comparer a gidar, a condecorar las duas principalas Fiastas, u Functiuns dellas Dolurs de Marz, e Settember.
  4. Sabiant en qual impediment legitim, a sufficient vegnien questas obligaziuns era reserva­das, auncalura cun conditiuns, ch‘ ei observeschian la convenienza nua, che ei auda en cass de basegns
  5. La visnaunca va sott naginas obligaziuns novas, sonder resta tier las isonzas praticadas, a resalva, che tuttas conclusiuns de visnaunca dejen aver lur Krafft[11], a valur en tutt, a per tutt, schegiè ils surnomnai visins fussan buca presents. 
  6. Deigi scadin Farrer veggnir clomaus, a poder dar sia vusch tier la electiun, u tschentada dil Beneficiat de Segnes, a Cavardiras.

Igl qual per andenticaziun, a stateivla memoria per scaffiment della Lodeivla Visnaunca ei sott siu sigil tras mey signurs en questa conformitat extradiu ils 3 xber[12] Ano 1773 a sottascrit da sigr. st.

Jacobey Martin Berchter

Copia plaid per plaid

  1. Dumeni de Bagolins, Missionari Capuciner, p.t. Farrer[13]

  

Per la fundaziun dalla caplania da Segnas surdattan ils vischins da Mompé-Tujetsch 270 flurins per quella, sperond ch‘ era els vegnien inte­grai ella caplania. Quei document scriva Gion Battesta Tenner per cum­missiun da Christoffel de Sax[14].

Cun quella caschun lessel perquei buca tralaschar da numnar ils caplons da Segnas. Entochen oz eis ei stau 25 spirituals, denteren era aunc entgins paders dalla claustra da Mustér che segidan aunc oz mintgaton ella pasto­raziun. Ils caplons da Segnas ein stai (il datum indichescha igl onn dall‘ installaziun)[15]:

1773          sur Josef Anton Maissen da Sumvitg

1776          sur Michael Jenal da Samignun

1785          pader Maurus Nagher d‘ Ursera

1788          sur Jacon[16] Stiafen Degonda da Tujetsch

1792          sur Johann Valentin Rothmund da Mustér

1798          sur Nicolaus Valentin Berther da Segnas[17]

1799          sur Sebastian Andriuet[18] da Mustér

1801          sur Martin Simonet da Medel

1804          sur Josef Anton Huonder da Mustér

1810          sur Josef Lorenz Schmid da Tujetsch

1815          pader Maurus Birchler dalla claustra da Mustér[19]

1820          pader Ildefons Decurtins da Mustér

1833          pader Giusep Thaler dil Tirol

1835          pader Adelghotus Berther da Mustér

1853          sur Christian Antoni Casaulta da Disla/Mustér

1878          sur Giachen Antoni Augustin dad Alvaschein

1882          sur Paulin Benedetg Genelin da Disla/Mustér

1906          sur Giachen Antoni Augustin

1910          pader Ursicin Simeon dalla claustra da Mustér

1912          sur Sebastian Cathomas da Dardin

1933          sur Alfons Quinter da Darvella[20]

1947          sur Sep Antoni Venzin da Tujetsch

1957          sur Gion Caminada da Vrin

1965          sur Flurin Venzin da Tujetsch

1976          sur Giusep Durschei da Segnas[21]

1982          pader Ambros Widmer dalla claustra da Mustér[22]

 

Da 1983 ei 2015 ei sur Pius Venzin caplon da Segnas. Aschia vegn la baselgia era duvrada mintga di. La dumengia ei mintgamai messa allas 9.30 uras ni allas 11.00 uras. Mintga sera ei rusari allas 19.00 uras, la dumengia vegn il rusari savens remplazzaus entras ina devoziun. Igl gliendisdis, la mes­jamna e la sonda ei messa marveglia, il venderdis messa da scola, auter ch‘ ils emprems venderdis dil meins nua ch ‚il survetsch divin croda sin la sera.

Igl ei per ils parochians da Segnas fetg legreivel d‘ astgar haver in augseg­ner en quels temps da scartezia da spirituals. Sur Pius Venzin, staus avon plevon a Vrin e Siat, pastorescha sper la caplania da Segnas era aunc quella da Rueras. Sia dimora ha el denton a Segnas, ella casa pervenda ch‘ ei vegnida construida 1776 e vegnida renovada igl onn 1980.

Tier la caplania da Segnas appartegnan oz suandonts uclauns da nossa vischnaunca:

Segnas, il vitg ed ils quartiers da Sut il Vitg e Casa nauscha, Peisel, Buretsch, Cuoz, su e sut

A Cuoz e Mompé-Tujetsch fa igl augsegner mintgamai messa inagada per meins. Mompé-Tujetsch vegn sulettamein pastorau da Segnas anora, stat denton directamein sut la pleiv sogn Gions da Mustér.

 

Per la caplania da Segnas dat ei aunc entginas caussas interessantas d‘ aschuntar:

1779 vegn la casa pervenda hodierna construida. Ils 2 da fenadur 1905 vegn quella rugalada per l‘ emprema gada[23]. Ei vegn fundau ina cum­missiun da renovaziun. A quella fan part: Josef Sialm[24], Heinrich Huonder, Gion Stiefenhofer, Clau Antoni Desax, Battesta Berther de Stiafen, gerau Placi Durschei, Battesta Huonder ed igl ugau pervenda Josef Flury. Mintga fiug ha da pagar 5 frs. en fuorma da daners ni en aissas. Cundiziun ei che las aissas seigien seccas!

Duront las pastoraziun da sur Giusep Antoni Venzin vegnan entginas caussas dalla casa pervenda renovadas.

La secunda renovaziun cumpletta capeta igl onn 1980. La casa che veva to­chen ussa ina habitaziun vegn partida en duas. Duront dus onns han ins schau a tscheins la casa a jasters. Dapi igl uost 1982 vegn ella habitada da nies niev caplon sur Pius Venzin.

Naven dils 3 da mars 1865 survegn il caplon da Segnas ina paga annuala da 600 frs. Quei vegn fixau digl uestg da Cuera. El sto denton buca pagar taglia, survegn la lenna gratuitamein ed ha il dretg da pasculaziun li­bra[25].

Ils 19 da fevrer 1947 vegn il caplon da Segnas obligaus da dar religiun era ellas scolas da Mustér. Ils 1 da schaner 1968 sedistacca la caplania da Segnas per entgins onns dalla pleiv da Mustér. Aschia ein ils vischins da Segnas obligai da pagar taglia da baselgia mo a Segnas[26].

Igl urbari dalla caplania discuora buca mo da quens e deivets, mobein era davart ils augsegners. Mintgaton ha il lectur il cletg dad entupar plitost cu­riosas caussas. Cheu in schatg[27]:

Ils 21 da zercladur 1906 ei sur Giachen Antoni Augustin vegnius elegius caplon da Segnas. 1909 han tschun vischins da Segnas buca tarmess lur af­fons a ductrina tier el cun la stgisa ch‘ el seigi buca capavels per quell‘ in­strucziun.

Perfin igl uestg ei semischedaus en quellas caussas ed ha decidiu per il spiri­tual. Quella decisiun ei arrivada a Mustér ils 12 da settember 1909.

Vischins dallas famiglias Deflorin e Muoth hagien sinaquei calau da pagar la taglia pervenda, gie, en baselgia hagien entgins umens schizun entschiet a disturbar duront il priedi pitgond cun ils peis sil plauntschiu. era per las ustrias vegneva ei dau la bucca sur dil spiritual. Ils 20 da december cloma igl uestg anavos siu amitg Gion Antoni a Zezras per schar guder el leu la fin da sia veta.

Interessanta ei la remarca digl autur dil text alla fin da quel: Vus vegnentsu­enter! Teni en fromm ils spirituals!!![28]

Plinavon relata igl urbari era che la monstranza dalla baselgia seigi vegnida regalada da Rosa Maissen. Cura che quei ei stau ei buca indicau, denton sto ei esser stau denter 1912 e 1933 cura che sur Sebastian Cathomen era caplon da Segnas.

 

[1] text original

[2] concordada

[3] e

[4] pleiv

[5] manegiau ei cheu il caplon

[6] Pastgas, Tschuncheismas, Nossadunna d‘ uost (15-8) e Nadal

[7] interessant ein las variantas ch‘ igl autur drova per la pleiv

[8] plinavon

[9] dumengia

[10] tenor

[11] forza

[12] ualti carteivel october cunquei ch‘ ei setracta d‘ ina copia

[13] Archiv parochial Mustér SG 286

[14] Archiv parochial Mustér SG 296

[15] Victor e Teodosi Sialm, La famiglia Sialm, p. 77

[16] Giachen

[17] ei satraus en baselgia parochiala a Mustér

[18] ina fontauna indichescha Andreoli

[19] naven da 1819 ha il caplon da Segnas era da dar scola a Mompé-Tujetsch

[20] suenter el pastoreschan aunc ils paders dalla claustra da Mustér sco provisurs

[21] provisur

[22] provisur

[23] Urbari dalla caplania da Segnas, p. 266

[24] actuar

[25] Archiv parochial Mustér SG 290

[26] Archiv parochial Mustér SG 289

[27] Urbari dalla caplania da Segnas, p. 278ss.

[28] Urbari dalla caplania da Segnas, p. 278ss.

Schreibe einen Kommentar